سبکهای مختلف بونسای

بونسای فرمی از هنر ژاپنی پرورش درختان مینیاتوری است.

در سایر فرهنگها نیز اقدامات مشابهی وجود دارد، مانند پنجینگ penjing در چین که در آن علاوه بر درختان مینیاتوری با استفاده از اجزایی مانند مجسمه و سنگ نمایی از منظره را خلق میکنند ، و یا هون نون بو hòn non bộ در ویتنام که با اضافه نمودن آب به این منظره نمایی از جزیره را پدید می آورند. سایکی saikei در چین مانند پنجینگ و هون نون بو به خلق مناظری از درختان مینیاتوری میپردازد. با این حال در سبک ژاپنی بونسای منحصرا به درخت مینیاتوری پرداخته میشود. این هنر به هزاران سال پیش بازمیگردد و در طی این مدت زیبایی شناسی و اصطلاحات خاص خود را شکل داده است. در طراحی بونسای مجموعه‌ای از سبکهای شناخته شده و به نام وجود دارند که درخت متعارف و طرح‌های زمینه را توصیف میکند. این سبکهای مشخص روشی مختصر و مناسب برای طراحی بونسایها در اختیار قرار میدهند.

(پینجینگ کاج کونیکا)

تصویر کلی سبکها

سبکها بر اساس معیارهای مختلف مانند جهت تنه یا تعداد تنه‌ها در نمونه بونسای دسته بندی میشوند. برخی از دسته بندیهای اصلی سبکها به قرار زیر است:

جهت تنه

• مجموعه متداولی از سبکها جهت تنه اصلی بونسای را توصیف میکند. اصطلاحات مختلفی در این گروه بکار برده میشود و شامل مواردی است که راس تنه اصلی درخت مستقیما از مرکز ورودی تنه به خاک به سمت بالا میرود (فرمهای راست مانند چوکان chokkan و مویوگی moyogi )، یا کمی متمایل از مرکز ورودی تنه به خاک بوده (مانند شو-شاکان sho-shakkan) ، یا به شدت متمایل به یک سو باشد (مانند چو شاکان chu-shakkan و دای شاکان ‏dai-shakkan) ، و یا متمایل به زیر نقطه‌ایست که در آن تنه وارد خاک شده است (مانند آبشاری cascade و یا کنگای kengai).

تنه و سطح پوست درخت

• برخی سبکها شکل تنه و بافت و شیارهای پوست درخت را توصیف میکنند. برای نمونه بونسایی با تنه پیچ خورده نبیکان nebikan و بونسایی با انشعابی عمودی و یا دارای حفره‌ای در تنه sabakan نامیده میشود. سبکهای بونسای شاخه خشکیده deadwood bonsai درختانی را مشخص میکند که شاخه های قابل توجه خشکیده و یا زخمهایی در تنه دارند.

محل قرارگیری ریشه و تنه

• اگرچه بیشتر بونسایها مستقیما در داخل خاک کاشته میشوند سبکهایی درختانی را توصیف میکنند که در صخره یا سنگ کاشته شده اند. برای نمونه سبک ریشه روی سنگ دشوجو deshojo نام دارد و سبکی که درختان تماما در (بالا یا دوطرف) صخره‌ای بزرگ ریشه دارد ایشیزوکی ishizuki است.

تنه‌های متعدد

• در این سبکها یک بونسای بر اساس تعداد تنه به تنهایی طبقه بندی شود. (برای نمونه سوکان sokan برای تنه‌ای دوتایی از یک ریشه، سوجوsoji برای دو درخت مجزا،‌ سامبون یوسه sambon-yose برای سه درخت، و به همین ترتیب). پیکربندی تنه نیز با سبکهای ویژه‌ای توصیف میشود برای نمونه فرم کلک ikadabuji و فرم موجی netsunagari برای درختان متعددی که از یک ریشه متصل رشد می‌یابند، و اصطلاح کلی یوسه یوئه yose-ue برای درختان متعدد به تعداد زیاد که ریشه های متصل ندارند.

این اصطلاحات انحصاری نیستند و یک بونسای میتواند خصوصیات بیش از یک سبک را نشان دهد. در این صورت خصوصیت برجسته آن بونسای گروه سبکی را مشخص میکند.

سبکها بر اساس جهت تنه

• فرم راست منظم (Chokkan، Formal upright)

درخت تنه‌ای مستقیم و رو به بالا دارد که به تدریج باریک میشود، شاخه‌ها به صورت منظم از بخش ضخیم و پهن به نوک باریک تنه رشد کرده اند و شکلی مثلثی و متقارنی را بوجود آوره اند. معمولا در این سبک ریشه‌های محکمی دیده میشوند که از پایه تنه به سوی خاک رفته و به صورت مساوی در اطراف تنه گسترش یافته اند.

• فرم راست نامنظم (Moyogi, takichi، Informal upright)

در این سبک تنه و شاخه‌ها دارای انحنا هستند اما راس یا نوک درخت مستقیما بالای محل ورود تنه به خاک قرار گرفته است. مانند فرم راست منظم شاخه ها به صورت منظم از بخش ضخیم و پهن به نوک باریک تنه پیشرفی کرده اند، اگرچه شکل نامنظم تنه گاهی سبب شده تا یک شاخه یا انشعاب به صورت غیر طبیعی متمایز و یا نامشخص شود.

• فرم اریب یا مایل (Shakan، Slanting)

تنه صاف و نسبت به سطح خاک زاویه دار است و نوک بونسای در سمت چپ یا راست پایه ریشه قرار گرفته است. شاخه ها عموما موازی با زمین هستند.

• فرم آبشاری (Kengai، Cascade)

در این سبک نوک درخت به پایین پایه گلدان می افتد.

• فرم نیمه آبشاری (Han-kengai، Semi-cascade)

در این سبک نوک درخت به نزدیک لبه گلدان بونسای میرسد اما پایینتر از انتهای گلدان قرار نمیگیرد.

.

• فرم آبشاری با چندین تنه (Takan-kengai، Multi-trunk cascade)

در این سبک چندین تنه مانند فرم آبشاری به سمت پایین فرم میگیرند.

سبکها بر اساس تنه و سطح پوست درختپ

• فرم تنه منشعب ، تنه توخالی (Sabamiki، Split-trunk, hollow trunk)

این سبک اثر بصری صاعقه و سایر آسیبهای عمیق و شدید بر تنه را که طی زمان دچار هوازدگی شده به تصویر میکشد و بر روی گونه‌های برگریز، مخروطیان، پهن برگان‌ همیشه سبز قابل اجراست. معمولا در آن حفره ای تشکیل شده که از نظر سایز میتواند یک زخم کم عمق و یا حفره ای به عمق تنه باشد.

• فرم چوب مرده (Sharimiki، Driftwood)

در این شیوه بخشهای قابل توجهی از تنه بودن پوست است. در طبیعت این اثر معمولا در نتیجه هوازدگی، سالخوردگی، بیماری و یا آسیب فیزیکی بوجود می آید. حداقل یک باریکه از پوست زنده بایستی برگها و شاخه‌های زنده را به سیستم ریشه متصل کند تا آب و مواد مغذی امکان انتقال داشته باشند.

• فرم ریشه روی سنگ یا صخره (Sekijoju، Root-over-rock)

ریشه های درخت در اطراف سنگ پیچیده شده است، سنگ در انتهای تنه قرار دارد. ریشه ها با گذشتن از سنگ به زیر خاک نفوذ میکنند.

سبکهایی بر اساس چندین تنه که از یک ریشه واحد هستند

• فرم تنه دوقلو، دوتنه (Sokan، Twin-trunk, two-trunk)

دو تنه از یک ریشه بیرون می آیند. معمولا در پایه و در مسافت کوتاهی تنه ها به هم متصل هستند و یک تنه از تنه دیگر بلندتر و ضخیم تر است.

• فرم سه تنه (Sankan، Three-trunk)

در این فرم نیز یک تنه از دوتای دیگر ضخیم تر و بلندتر است. این تنه‌ها به گونه‌ای قرار میگیرند که خط مستقیم نمیتواند هر سه را قطع کند.

• فرم پنج تنه (Gokan، Five-trunk)

در این فرم یک درخت غالب دیگر به طراحی افزوده میشود

• فرم هفت تنه (Nanakan،‌Seven-trunk)

• فرم نه تنه (Kyukan، Nine-trunk)

• فرم انبوه (Kabudachi، kabubuki، Clump)

در فرم انبوه سه یا چند تنه از یک نقطه واحد رشد میکنند.

• فرم لاک پشت یا گنبدی (Korabuki،Turtle, stump)

این فرم مشابه فرم انبوه است اما تنه‌ها از سطح نسبتا صاف سیستم ریشه بلند نمیشوند بلکه ریشه‌های زمینی شکلی گنبدی یا لاکپشتی پدید می آورند و چندین تنه از آنها برمیخیزد.

• فرم کلک، خط مستقیم (Ikadabuki، Raft, straight-line)

این فرم از پدیده‌ای طبیعی تقلید میکند که زمانی رخ میدهد که یک درخت برای نمونه در اثر فرسایش یا خیزش خاک زیرش مستقیم به اطراف خود واژگون میشود. شاخه ها در سمت بالای تنه به صورت دسته‌ای از تنه‌های جدید شروع به رشد میکنند

• فرم کلک موجی (Netsunagari, netsuranari، Raft, sinuous)

این فرم مانند فرم کلک صاف است اما تنه زیرین دارای چندین خم است و درختانی که روی آن رشد میکنند در خط مستقیم قرار نمیگیرند.

سبکهای بونسای بر اساس چندین تنه با ریشه‌های مجزا

• فرم دو درخت (Soju، Two-tree)

در این فرم هر دو درخت از یک گونه هستند و یکی نسبت به دیگری غالب بوده و تنه ضخیمتری دارد.

• فرم سه درخت (Sambon-yose، Three-tree)

• فرم پنج درخت (Gohon-yose، Five-tree)

• فرم هفت درخت (Nanahon-yose، Seven-tree)

• فرم نه درخت (Kyuhon-yose، Nine-tree)

• فرم جنگل (Yose-ue، Forest)

در این فرم معمولا از یک گونه درختی به تعداد زیاد استفاده مشود که از نظر ارتفاع تفاوت دارند.

سایر سبکهای بونسای

• فرم لیتراتی یا قلمی (Bunjingi، Literati)

در این فرم خط تنه معمولا ساده وعاری از شاخه است. انشعابات به حداقل ممکن رسیده و عموما در نزدیک راس تنه دراز و پیچان قرار گرفته است.

• فرم جاروب (Hokidachi، Broom)

از این فرم برای درختان با شاخسار گسترده مانند نارون استفاده میشود. تنه مستقیم رو به بالاست و شاخه‌ها از حدود یک سومی ارتفاع درخت گسترش می یابند. شاخ و برگها تاجی توپ مانند را فرم میدهند که در زمستان تماشای آنها بسیار زیباست.

• فرم هشت پا (Takozukuri، Octopus)

در این سبک غیر متعارف بونسای تنه‌ای نسبتا کوتاه و ضخیم دارد که چندین شاخه بلند و پیچشی در بالای آن قرار گرفته است.

• فرم بادخورده (Fukinagashi، Wind-swept)

این فرم درختی را توصیف میکند که به نظر میرسد تحت تاثیر بادهای قوی که مدام از یک جهت میوزند قرار گرفته است. این فرم میتواند در سایر فرمهایی مانند راست نامنظم، اریب یا مایل، و نیمه آبشاری اجرا شود.